Bugün, tüm unutanları hatırlama günü

Alzheimer; beynin düşünce, hafıza ve dili kontrol eden kısmını etkileyen, hafif hafıza kaybı ile başlayıp, konuşmayı sürdürme ve çevreye tepki verme yeteneğinin dahi kaybıyla sonuçlanan en yaygın bunama türüdür. Alzheimer hastalığının belirtileri arasında ise yeni öğrenilen bilgileri hatırlama güçlüğü, hafıza kaybı, davranış bozukluğu ve temel görevleri yerine getirmede eksiklik yer alır. Alzheimer hastalığı için farkındalığı arttırmak, hastalığın erken tespitini sağlamak amacıyla 21 Eylül tarihi tüm dünyada “Dünya Alzheimer Günü” olarak kabul edilmiştir. Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aybala Neslihan Alagöz ile Alzheimer hastalığı üzerine bir röportaj gerçekleştirdik.

 

Dünya Alzheimer Günü her yıl hangi amaçla kutlanmaktadır?

21 Eylül, tüm dünyada Dünya Alzheimer Günü olarak anılmaktadır. Bu vesile ile hastalık ile ilgili farkındalık oluşturmak ve toplumsal bilinç geliştirmek hedeflenmiştir. Giderek yaşlanan dünya nüfusunda; özellikle yaşla keskin bir ilişkisi olan alzheimer hastalığı önem arz etmektedir. Öyle ki; hastalığı erken dönemde tanımak ve tedavi ile bakım hizmetlerine hastayı ulaştırabilmek; hem hastanın sağlığı hem de hasta bakım veren yükünün, tedavi ve bakım maliyetlerinin azaltılabilmesi açısından çok önemlidir.

 

Alzheimer hastalığının sebepleri nelerdir, kimlerde daha sık görülür?

Öncelikle halk arasında bunama, tıbbi adı ile demans dediğimiz ve çok farklı sebepler ile gelişebilecek çok büyük bir grup hastalık olduğunu bilmemiz lazım. Bunların içerisinde basit bir vitamin B12 eksikliğinden beyinde yer kaplayan lezyonlara kadar değişen geniş bir spektrum vardır. Alzheimer hastalığı ise demanslar arasında en sık gördüğümüz hastalıktır ve dünyada 50 milyon kadar alzheimer hastası olduğu bilinmektedir. Bu; Türkiye’de 1 milyonun üzerindedir. Alzheimer hastalığı için risk faktörlerinden en önemlisi yaştır. Sıklıkla 65 yaş üzeri hastalarda görülür, yaş ile sıklığı giderek artar. Küçük bir oranda olsa da genetik; aile öyküsü ve kadın cinsiyette risk faktörleri arasındadır. Bunların dışında; kafa travmaları, yüksek kolesterol, obezite, diyabet, HT, depresyon, menapoz, düşük eğitim seviyesi gibi suçlanan risk grupları da vardır.

 

Alzheimer hakkında erken dönemde görülebilecek bulgular nelerdir, nasıl teşhis edilir?

Alzheimer hastalığı ilerleyici ve  sinsi seyirlidir. Yakın bellek kusuru en tipik özelliğidir, uzak bellek kaybı hastalığın ileri evrelerinde görülür. 3 büyük alanda etkilenme olur;

 

Birincisi kognitif tutulum olan ilk ve en ağır tutulumdur. Bu bellek kaybı özellikle yakın bellek kaybıdır. Lisan kusuru, erken dönemde isimlendirme güçlükleri ile karşımıza gelir. Yer oryantasyonu bozulmasına bağlı yol-yön kaybı, kaybolmalar yaşanabilir. Basit dikkat erken dönemde göreceli iyi iken, makale okuma, film izleme, diyalog sürdürme gibi daha kompleks dikkat gerektiren işlerde zorlanmalar olur. Bizim yürütücü işlev kaybı dediğimiz; içgörü, hesaplama, plan program yapma, karar verme, öngörebilme, bağlantı kurabilme, sonuç çıkarabilme gibi yetilerde de kayıplar görülür. Giderek beceriksizlikler, tanımlama güçlükleri eklenir.

 

İkincisi davranışsal ve psikiyatrik tutulumdur; Başlangıçta en sık kişilik değişiklikleri karşımıza gelebilir. Depresyon ve anksiyete, ileri evrelerde; uyku bozuklukları, emosyonel gerginlikler, hezeyanlar (sıklıkla çalınma) ve halüsinasyonlar gelişebilir.

 

Üçüncüsü ve sonuncusu ise motor tutulumdur ve yürüme güçlükleri, idrar-gaita tutamama gibi durumları içerir.

 

Alzheimer hastalığı genç yaşlarda görülür mü?

Nadiren de olsa genç yaşlarda da hastalık teşhisi konulabilmektedir. Ancak daha genç yaşlarda diğer bunama sebeplerinin ayrıntılı bir şekilde araştırılması gerekmektedir. Özellikle tedavi edilebilir demanslar atlanmamalıdır. Bu yüzden bellek kusuru başta olmak üzere diğer bahsettiğimiz yakınmaları olan kişilerin nöroloji uzmanlarına başvurması şarttır.

 

Alzheimer tedavi edilebilen bir hastalık mıdır, tedavisi nasıl yapılır?

Alzheimer hastalığının bilinen kesin tedavisi yoktur ancak hastalık seyrini yavaşlatmak, belli bir seviyede tutmak ve gelişen yakınmalara müdahale ederek günlük yaşam aktivitesini korumak için kullandığımız ilaçlar vardır. İlaçların yanında açık hava egzersizleri, zihin jimnastikleri, yeni hobiler geliştirmek, sosyal aktiviteler, diyette dikkat edilmesi gerekenler gibi önerilerimizde olmaktadır.

 

Alzheimer hastalığından korunma yöntemlerinden biraz bahseder misiniz?

Alzheimer hastalığından koruyucu olarak; genetik özellik olarak konuşulan (Apo E4- ε 2 aleli)’den bahsedebiliriz. Özellikle akdeniz tipi diyet, düzenli fiziksel aktivite, entellektüel aktivitenin yüksek olması, yüksek eğitim düzeyi, HT, diyabet ve kan kolesterol yüksekliklerinin sıkı kontrolü de çok önemlidir.

 

Yakını alzheimer hastası olan kişiler neler yapmalıdır?

Alzheimer hastasına bakım vermek ve onunla yaşamak dikkat ve fazlaca özveri gerektirmektedir. Bakım veren yükü dediğimiz bir tanım vardır, biz bu hastalarımıza bakan kimselerin sağlığını da çok önemseriz. Hasta yakınlarının hekimleri ile yakın temas halinde olması, hastalığı uzman kişilerden iyice tanımaları, her hastanın kendi özelinde değerlendirilmesi gerektiğini bilmeleri, önerilen tedavilerin yanında, günlük hayatı düzenleyici tedbirlerin, diyet programlarının, fiziksel egzersiz ve sosyal-zihinsel aktivitelerinde çok önemli olduğunu unutmamaları gerekir. İmkanlar ölçüsünde ideal şartlar oluşturularak bakım verilir.

 

Üniversitemizde alzheimer hakkında ne gibi çalışmalar yapılmaktadır?

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı çatısı altında rutin “Demans Poliklinik hizmetleri” verilmekte, gerekli hallerde yatarak tedavi sağlanmaktadır. Konu ile ilgili akademik çalışmalar, belediyelerimiz ile birlikte halkımızı bilinçlendirme amaçlı toplantılar düzenlenmektedir. Örneğin İzmit Belediyesi tarafından kurulan “Alzheimer Yaşam Evi” hastaları nöroloji polikliniğinde bizler tarafından uygunluk açısından değerlendiriliyor. Gerekli tıbbi ihtiyaçlar halinde iş birliği içerisinde birlikte çalışıyoruz. Hasta yakınlarıyla toplantılar düzenliyoruz. Bilgilendirme toplantılarının yanında sosyal aktiviteler düzenleniyor, biz hekimler olarak da yanlarında olmaya gayret ediyoruz. Aynı zamanda yaşlı bakım hizmetleri birimiyle böyle özel günlerde yine halkın katılımıyla bilgilendirme toplantıları yapıyoruz. Beraber sohbet etme şansımız oluyor. Bu çalışmalara nöroloji uzmanlık eğitimi alan asistan hekimlerimiz yanında Tıp Fakültesi öğrencilerimiz de bize eşlik ediyor, hastalarla bir araya geliyorlar. Bir takım oyunlar oynayıp, testler düzenliyorlar. Hastalar açısından da bu durumun çok faydalı olduğunu düşünüyorum. Yine aynı şekilde Kocaeli Üniversitesi Yapay Zeka Kulübü’ndeki öğrencilerimiz ile Teknofest‘23 için sanal gerçeklik ve Alzheimer hastalığı üzerine proje düzenledik. Bu gibi çalışmaları arttırmayı hedefliyoruz.

 

Muhabir: Zeynep Gümüş - (BHİ)