"Mesele neyi okuduğunu bilmek"

Üniversitemiz radyosu Radyo K.İ’ye konuk olan Kocaeli Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden Prof. Dr. İbrahim Şirin yazının ve kitabın tarihini anlattı

 

Türkiye’de her yıl Mart ayının son pazartesi başlayan hafta kutlanan Kütüphane haftası geçtiğimiz hafta bir dizi etkinlik ile kutlandı. Kitap okumanın ve kütüphanelerin önemini vurgulayan bu etkinliklerin ardından Radyo K.İ’de yayınlanan Güne Bakış programına konuk olan Prof. Dr. İbrahim Şirin, tarihsel perspektifle yazının kitabın ve kütüphanelerin gelişimini anlattı.

 

İnsan medeniyeti dediğimiz medeniyetin bir kitap bir yazma medeniyeti olduğunu ve yazı üzerine kurulduğunu söyleyen Prof. Dr. Şirin, medeniyetin insan birikiminin tecrübesinin toplamı olduğunu ve yazının bir kültür taşıyıcısı olduğunu ifade etti.

 

Farklı toplumların farklı yazı formlarına sahip olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Şirin, yazı formlarının gelişmesinin çok uzun bir süre aldığını bölgesel ve coğrafi farkların etkileri ile farklı yazı formlarının oluştuğunu söyledi. Günümüzde en yaygın kullanılan alfabe olan Latin alfabesi ise sesin daha iyi yansıtılmasını sağladığı için yaygın. Prof. Dr. Şirin Arap alfabesinden latin alfabesine geçişte bu durumun etkili olduğunu ifade etti.

 

Hikâye Tablet İle Başlıyor

Prof. Dr. İbrahim Şirin, matbaanın ortaya çıktığında ilk olarak kutsal metinleri basmak için kullanıldığını ama kitapların tarihte çok eski zamanlardan beri var olduğunu söyledi. Matbaa öncesi yazar ile okuyucu arasındaki örüntüyü anlatan Prof. Dr. Şirin bu dönemde metni kopyalayan çoğaltan bir sınıf olduğunu ve bu sınıfa müstensih ismi verildiğini söyledi. Müstensihler tarafından el yazması olarak çoğaltılan yazmalar ise sahaflar aracılığıyla okuyucu ile buluşuyordu. Prof. Dr. İbrahim Şirin Osmanlı döneminde büyük bir müstensih sınıfı olduğunu ve bu sınıfın mesleklerinden olma endişesi ile uzun bir süre matbaanın Osmanlı’ya gelişini engellediğini ifade etti.

 

Kitabın doğuşunun tabletlerle başladığını söyleyen, Prof. Dr. İbrahim Şirin: ‘’Burada ikiye ayırmak gerekiyor. Matbaa öncesindeki kitap dediğimiz şeyi biz yazma olarak nitelendiriyoruz. Matbaayla olanlara matbu yani baskı diyoruz. Matbaanın ortaya çıkışıyla yeni bir süreç başlıyor müstensihin yerini yayın evleri alıyor.’’

 

‘’Ortada Bir Kitap Varsa Bu Kurumlar Oluşur’’

Prof. Dr. İbrahim Şirin, kütüphanenin ilk medeniyetlerde görülmeye başlandığına Antik Yunan ve Pers Uygarlıklarında büyük kütüphaneler kurulduğuna dikkat çekti.

 

Osmanlı’da  ve Türk dünyasında kütüphaneciliğe de değinen Prof. Dr. İbrahim Şirin, ortada eğer bir kitap varsa iyi bir bilgi üretimi varsa kütüphaneler oluşabilir dedi. Prof. Dr. İbrahim Şirin: ‘’Osmanlı da daha çok kişisel kütüphaneler var. Belli bir gelir seviyesinin üstündeki kişiler vezirlik sadrazamlık yapan kişiler kendi adına kütüphaneler yaptırıyor. Mesela bugün Süleymaniye Kütüphanesi diye bir kütüphane var Türkiye’nin en iyi yazma kütüphanelerinden birisi. Yedi sekiz tane kütüphanenin birleşerek bir yazma kütüphanesi oluşturduğunu görürsünüz.’’

 

“Görsel Kültür Yazının Önüne Geçiyor’’

Prof. Dr. İbrahim Şirin, teknolojinin hayatımızın her yerin de olduğu bu çağda dijital kitap dünyasının ciddi bir sorun olduğunu söyledi. Görsel kültürün yazılı kültürü geçtiğini vurgulayan Prof. Dr. İbrahim Şirin, ‘’Cogito Ergo Sum’’ (Düşünüyorum Öyleyse Varım) yerine görüyorum öyleyse varım tabirinin ortaya çıktığını yazılı kültürün görsel kültürün karşısında gerileyerek bir süre sonra yok olma tehlikesi ile yüz yüze kalacağını söyledi.

 

Barry Sanders’in ‘’Öküzün A’sı’’ kitabından bir örnek veren Prof. Dr. Şirin, görsel kültürün yazılı kültür üstündeki hegemonyasının bizi bir dijital cehalete doğru götürdüğünü ifade etti. Sözlerine Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık romanından bir alıntı ile devam eden Prof. Dr. İbrahim Şirin ‘’Kendinize ait bir sürü yaratmak istiyorsanız insanları okutun ama ne okuduklarını bilmesinler…Mesele dijital ya da normal analog bir kitabı okuma meselesi değil neyi okuduğunu bilme meselesidir.’’  Dedi.

 

Röportajın tamamını www.radyoki.net adresinden dinleyebilirsiniz.

 

Muhabir: Engin Gürbüz Kamera: İrem Sudet Gülaydın