3 Aralık Dünya Engelliler Günü

Birleşmiş Milletler tarafından alınan kararla 3 Aralık, 'Dünya  Engelliler Farkındalık Günü' olarak kabul edilmiştir. 3 Aralık Dünya Engelliler Günü'nde engellilik sorunu, engelliliğin önlenmesi ve engellilerin eğitimi konusu üstünde durulur. Bugün dünyada engelli insanların sorunlarına dikkat çekmek ve onları daha iyi anlayabilmek amacı ile belirlenmiştir. 3 Aralık Dünya Engelliler Günü kapsamında Kocaeli Üniversitesi Engelliler Araştırma ve Uygulama Birimi Koordinatörü Prof. Dr. Elif Karagün ile bir röportaj gerçekleştirdik.

 

Prof. Dr. Elif Karagün engelli kavramının tanımına ve engelli sayısına değinerek konuşmasına başladı;

 

Engellilik kavramı Medikal Modele göre; tıp bilimince düzeltilme ya da iyileştirilmesi gerekli görülen bedensel, zihinsel yönler; ve Sosyal Model'e göre ise engelli bireylere karşı ön yargılı tutum gösteren toplumun dayattığı kısıtlamalar anlamına gelir. Engelli terimi kullanıldığında bazen insanlar eleştirebiliyor ve özel bireyler ifadesi kullanmak gerektiğinden söz ediyorlar. Şunu belirtmekte yarar var. Kavram kargaşası olmaması açısından kanun ve yönetmeliklerde açık tanımı yapılan ve sağlık raporlarında da yer verilen engelli kelimesini kullanmak gerekiyor.

 

Aile ve Sosyal Hizmet Bakanlığının Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden elde ederek 2020 yılında yayımladığı Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteninde yer alan bilgilere göre; Bakanlık bünyesinde kamu kurum ve kuruşlarındaki Engelli Sağlık Kurulu Raporları esas alınarak "Ulusal Engelli Veri Sistemi" oluşturulmuştur. Ulusal Engelli Veri Sisteminde kayıtlı ve hayatta olan engelli sayısının 1.414.643’ü erkek, 1.097.307’si kadın olmak üzere ülkemizde toplam engelli sayısının 2.511.950, Bunlar içinde ağır engeli olan kişi sayısının ise 775.012 olduğu açıklanmıştır.

 

Engelli haklarının kapsamı ve erişilebilirlik

Engelli bireyler için en önemli nokta erişilebilirliktir. Erişilebilirlik (ulaşılabilirlik); herkesin istediği her yere, her hizmete bağımsız ve güvenli olarak ulaşabilmesi, bunları kullanabilmesidir. Erişilebilirlikle ilgili olarak yapılacak çalışmaların neler olduğuna ilişkin kanunların mevcut olduğu görülür. Kurumlar erişebilirlik için kanun ve yönetmelikleri uygulasa aslında pek çok sorun giderilmiş olacaktır. Toplumda yapılan, sosyal devlet olmanın gerektirdiği sonuçlardan bir tanesi engelli bireylere pozitif ayrımcılık uygulanması olarak belirtilmektedir. Ülkemizde de; engellilere maaş bağlanması, gümrük vergisi, gelir vergisi gibi vergi istisnaları ya da istihdam teşvikleri gibi ayrıcalıklar yasalarla mevcuttur.

 

Ayrıca engelliler için; ücretsiz ulaşım, çeşitli vergi indirimleri, örneğin maaşlarda gelir vergisi indirimleri de engel oranlarına göre mevcut. Engelli vergi indirimleri, çalışanın ya da çalışanın eşi veya çocuklarının engel derecesinin en az %40 olması durumunda vergi avantajı sağlayan bir hak olarak tanınmıştır. Bu hakkın kullanılması için mutlaka vergi dairesine başvuruda bulunulmuş ve başvurunun olumlu sonuçlanmış olması gerekiyor. Yine mekânsal düzenlemelerin yanında eğitim ve hizmet alanlarında erişimi destekleyici çalışma ve yasal düzenlemeler de mevcuttur. Yükseköğretimde eğitime erişilebilirlik, özel yetenek sınavı ile alım yapan yerlerde kontenjan ve engelliler için yapılan uygulama çalışmaları mevcuttur.

 

Erişilebilirlikle ilgili kanunlara bakıldığında 7/7/2005 tarihinde yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’un geçici 2’nci ve 3’üncü maddeleri ile kamu kullanımına açık tüm binaların, açık alanların ve belediyelerin şehir içinde sundukları ya da denetledikleri toplu taşıma araçlarının sekiz yıl içinde erişilebilir olması zorunluluğu getirilmiştir. Yani erişilebilirlik konusunda tüm kurumlara zorunluluk getirilmiştir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından mekânsal düzenlemeler açısından; Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formları kitapçığı hazırlanmıştır. Bu kitapçık kurumlar için rehberlik etmektedir.

 

Toplumu, engelli bireylere asıl sosyal, eğitim, sağlık, seyahat etme gibi çeşitli açılardan sunmalıyız.  Her insana nasıl bakıyorsak aynı şekilde bakmalı, her insanın yaşam hakkı olduğunu ve aslında engelli bireylerin hayata erişimde mevcut zorluklardan kaynaklı sorun yaşadıklarının farlında olmalıyız. Engelli bireye kısıtlılık getirmek yerine; üretilen evlerin, sokakların, arabaların, araç gereçlerin, sosyal alanlar ve ulaşım araçlarının ergonomik olup olmadığına bakmalıyız ve insanın günlük yaşamında kullandığı her aracın erişilebilir olmasına çalışmalıyız.

 

Kocaeli Üniversitesi’nde engelliler adına gerçekleştirilen projeler

Farklılıkların Farkı Stantlarımız Projesi, Engelliler Araştırma ve Uygulama Birimimizin bir projesiydi. Bu projede Umuttepe kampüsünde stantlar kurduk ve engelli öğrencilerimiz günlük yaşamlarında kullandıkları araç gereçlerini sergileyerek, engeli olmayan öğrencilerin farkındalıklarını arttırmaya çalıştılar. Bunun dışında bir de “Bir ses ver projesi” 2019 yılından beri devam etmektedir. Şu ana kadar 500’e yakın kitap seslendirilmiştir. Seslendirilen tüm kitaplar Üniversitemiz kütüphane Daire başkanlığı işbirliğinde kontrolü yapılarak. Görme engelliler için uygun formatta düzenlenip arşivlenmektedir. Amacımız seslendirilen bu kitapların arşivlenerek uzaktan görme engelli bireylere ulaşmasını sağlamaktı. Tüm Türkiye Üniversitelerinin ortak olduğu uzaktan sesli kütüphane oluşturmak. Hatta Birimimiz koordinasyonunda Erzurum Teknik Üniversitesi ile bu konuda bir protokol yapıldı.

 

Turuncu bayrak ödülü Kocaeli Üniversitesi’nde

Kütüphane ve Rektörlük binalarımızla üniversitemiz Turuncu Bayrak: Mekanda Erişilebilirlik Ödülü alan üniversiteler arasında yer aldı. Üniversitemizin her köşesini engelsiz duruma getirmek için çalışmalarımızı sürdürüyoruz. 2020 yılında, öğrencilerimizin en çok kullanım alanlarından bir tanesi olan Kütüphane Binasında gerekli düzenlemeleri gerçekleştirmiş ve bu ödülü almaya hak kazanmıştık. 2021 yılında da Rektörlük binamızda gerekli düzenlemeleri gerçekleştirdik.

 

Erişilebilir kütüphanemizde mekânsal açıdan tam erişilebilirliği dışında görme engelliler birimi de vardır. Kütüphanemizde ek olarak ders kitabı, ders notu ve diğer materyalleri Kabartma (Braille) baskı alınabilmektedir. Görme engelli öğrencilerinin talep etmesi durumunda sınavlarını Kabartma (Braille) yapılabilmeleri için kullanılabilmektedir. Seslendirilen kitaplar kütüphanede arşivlendiği için, seslendirilmiş kitap desteği de isteyenlere veriliyor. Yine ödünç verme hizmetinden yararlanma hakkı olan tüm engelli kullanıcılar, tekerlekli sandalye kullanan engelliler için de uygun olan otomatik ödünç/iade (self-check )  cihazı aracılığı ile kendileri ödünç alma/verme işlemini yapabiliyor. Mevcut kitap okuma Makinesi sayesinde görme engelli kullanıcılar bilgi kaynaklarını dijitalleştirebiliyorlar. İşitme Engelli olan öğrenciler, derslerini kaydetmek istedikleri zaman kütüphaneden belli sürelerde kullanılmak üzere ses kayıt cihazlarını ödünç alabilmektedirler. Az görenler için özel geliştirilmiş aynı anda ekranı büyüterek konuşan programdır. Bugüne kadar vermiş olduğu desteklerden dolayı başta Rektörümüz Prof. Dr. Sadettin Hülagü olmak üzere, Rektör yardımcılarımız Prof. Dr. Ercüment Çiftçi, Prof. Dr. Nilgün Fığlalı, Prof. Dr. Ahmet Küçük'e, Genel Sekreter Doç. Dr. Mustafa Eren'e, Kütüphane Daire Başkanı Perihan Semerci’ye ve İdari Mali İşler Daire Başkanı Aykut Ülkeok’ a teşekkürlerimi sunarım.